Cmentarz Łostowicki, a może bardziej Cmentarz Ujeścicki lub Cmentarz Emaus? Wielu pewnie uznałoby takie propozycje dla największej pomorskiej nekropolii za niedorzeczność. Do Cmentarza Łostowickiego jesteśmy przecież przyzwyczajeni, nie zastanawiamy się nad pochodzeniem tej nazwy. Wiadomo – największa pomorska nekropolia przylega do ulicy Łostowickiej. Ale w takim razie skąd taka nazwa ulicy? Otóż tutaj właśnie tkwi źródło całego zamieszania, które od dawna burzy krew w żyłach historyków i pasjonatów miasta.
Sprawę następująco podsumował prof. Jerzy Samp, pisząc w Mieście magicznych przestrzeni:
Zupełnie błędne jest używanie nazwy „Cmentarz Łostowicki”, zaś ulica o nazwie Łostowicka tak naprawdę powinna się nazywać Ujeściska. Na to, że nazwa ta jest całkowicie błędna i wprowadzająca niemałe zamieszanie, szczególnie wśród tych, którzy miasta nie znają, nikt już bodaj nie zwraca uwagi. Prawem kaduka, pokutuje bowiem z gruntu fałszywe przekonanie, iż wspomniana nekropolia leży na… Łostowicach. Zamawiamy więc taksówkę do Łostowic, i zapewne ku radości taksówkarzy lądujemy w miejscowości, w której nie znajdziemy żadnego cmentarza.
Niestety również i w tym wypadku zawiniła urzędnicza niefrasobliwość czy tez nieuctwo. Oto tuż po wojnie ulicę noszacą wcześniej nazwę Wonnebergweg zamieniono – nie wiedzieć czemu na Włostowicką, kora przyjęła się ostatecznie jako Łostowicka. Wyjaśnić należy, iż Wonneberg – to przedwojenna nazwa dzisiejszej dzielnicy Ujeścisko. Prowadząca ku niej od strony Kartuskiej ulica powinna się wiec nazywać Ujeściska. Łostowice natomiast to przedwojenna wieś Schoenfeld. Dawniej z Oruni docierało się tu ulicą Schoenfelderweg. Zważywszy na fakt, iż miejscowość ta zapisana została przed wiekami w dokumentach jako Włostowice, lub Łostowice, zupełnie zbyteczne było nazwanie wspomnianej ulicy mianem Małomiejskiej, a na dalszym odcinku Świętokrzyskiej.
Każdy, kto tędy przejeżdża, na przykład w stronę obwodnicy, wie doskonale, że co innego Ujeścisko, a co innego Łostowice. Jeśli już szukać największej z naszych nekropolii, to raczej w najbliższym sąsiedztwie Ujeściska, skąd do Łostowic jeszcze ładny kawałek drogi. Zatem raz jeszcze powtarzam, że całkowicie błędna i bałamutna jest nazwa „Cmentarz Łostowicki”, bo takiego przecież w ogóle nie ma. Jeśli już to przy ulicy Łostowickiej, a najlepiej byłoby przypomnieć sobie, że cmentarz ten to nic innego, jak rozbudowany na ogromnej dziś już przestrzeni dawny cmentarz św. Franciszka z Asyżu, należący do parafii i kościoła pod takim samym wezwaniem, w tej części Siedlec, do których przylgnęła nazwa Emaus.
Łostowice (także: Włostowice, Schönfeld) oraz Ujeścisko (także: Wujeścisko, Wonneberg) to dwie podgdańskie wsie, o których najstarsze wzmianki pochodzą sprzed około 700 lat. Nieco większą było Ujeścisko, które przez większą część historii należało do dóbr miasta Gdańsk, miało własną karczmę i której centrum zlokalizowane było w okolicy dzisiejszego skrzyżowania ul. Warszawskiej i Łódzkiej. Z kolei Łostowice stanowiły dobra rycerskie i korzystając z położenia nad strumieniem, posiadały młyn oraz tartak. Na początku XX wieku wieś miała około 400 mieszkańców, podczas gdy Ujeścisko około 900. W 1973 roku obie znalazły się w granicach administracyjnych Gdańska.
W tej układance należy jeszcze uwzględnić położony na północ Emaus, osadę młodszą od wyżej wymienionych i przyłączoną do Gdańska już w 1933 roku. Pozostałością po niej jest odbudowany dawny młyn znajdujący się w splocie ulic Kartuskiej, Nowolipie i Łostowickiej. Na początku XX wieku dla przeważających w Emaus katolików ufundowano kościół św. Franciszka oraz cmentarz, który w późniejszych latach stał się zalążkiem Cmentarza Łostowickiego.
Cmentarz Łostowicki czy inna nazwa?
Zatem za nazwą Emaus przemawia najdawniejsza historia cmentarza oraz aktualny podział administracyjny, gdyż ulica Łostowicka należy do dzielnicy Siedlce. Za nazwą Ujeścisko – naturalna bliskość oraz rozbudowywanie cmentarza w latach 70. na gruntach tejże wsi. Z kolei argumentem za Łostowicami jest… niefortunna nazwa ulicy, przy której położony jest cmentarz. Choć może największe znaczenie ma ludzkie przyzwyczajenie. Całkiem bowiem możliwe, że więcej osób łatwiej skojarzy Cmentarz Łostowicki niż właściwą lokalizację Łostowic, rozmytych w gigantycznej zabudowie mieszkalnej południowego Gdańska.
W dodatku jakby na złość historykom, którzy od dawna krytykowali nazwę „Cmentarz Łostowicki”, została ona wyniesiona do rangi nazwy oficjalnej. Początkowo funkcjonowała wyłącznie w obiegu potocznym, natomiast dzisiaj dumnie wita odwiedzających przy bramie głównej. Fakt ten ignoruje Gedanopedia, informując że cmentarz jest zwany Łostowickim popularnie, ale błędnie. Otóż nie tylko popularnie, ale zupełnie oficjalnie, co widać na stronach internetowych Gdańskiego Zarządu Dróg i Zieleni.
Zaś Jerzy Samp, który swoją opinię na ten temat zatytułował Prawem paradoksu, doświadczył owego paradoksu jeszcze mocniej, gdyż po śmierci w 2015 roku pochowany został na cmentarzu, którego przecież jego zdaniem w ogóle nie ma – czyli właśnie Łostowickim.